Ὁ Σύλλογος πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων (συντομευμένα ΣΩΒ) εἶναι ἐπιστημονικὸ σωματεῖο μὴ κερδοσκοπικοῦ χαρακτῆρα. Ἱδρύθηκε τὸ 1899 ἀπὸ τὸν Δημήτριο Βικέλα −τοῦ ὁποίου καὶ ἀποτέλεσε ἔργο ζωῆς−, μὲ τὴν ἀμέριστη ὑποστήριξη τοῦ ποιητῆ Γεωργίου Δροσίνη, (ἰσόβιου γραμματέα τοῦ Συλλόγου) καὶ μὲ τὴ σύμπραξη μιᾶς ὁμάδας φίλων, διαπρεπῶν ἐπιστημόνων καὶ διανοούμενων τῆς ἐποχῆς.
Τὴν χρονιὰ τῆς ἵδρυσής του ἐνεγράφησαν στὸν ΣΩΒ 184 μέλη (22 ἦταν γυναῖκες). Ἀνάμεσά τους ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος, ὁ ὁποῖος ἀργότερα θὰ χρηματοδοτήσει μιὰ ἀπὸ τὶς ἐκδοτικὲς σειρὲς τοῦ Συλλόγου.
Ὣς τὰ τέλη τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα στὰ μέλη τοῦ Συλλόγου συγκαταλέγονταν, μεταξὺ ἄλλων, ἐθνικοὶ εὐεργέτες ἢ μέλη τῶν οἰκογενειῶν τους, ποιητὲς καὶ πεζογράφοι, πανεπιστημιακοὶ δάσκαλοι, δημοσιογράφοι, κριτικοὶ καὶ μελετητὲς τῶν ἑλληνικῶν γραμμάτων, νομικοί, τραπεζίτες, ἐπιχειρηματίες, βιομήχανοι, πολιτικοί, προσωπικότητες μὲ προσφορὰ σὲ ποικίλα πεδία. Ἐντελῶς ἐνδεικτικὰ ἀναφέρονται οἱ Ἐμμανουὴλ Μπενάκης, Γρηγόριος Μαρασλῆς, Μαρίνος Κοργιαλένιος, Ὄθων Σταθάτος, Σοφία Σλήμαν, Ἰφιγένεια Συγγροῦ, Κωστῆς Παλαμᾶς, Πηνελόπη Δέλτα, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, Τάκης Παπατσώνης, Γιῶργος Θεοτοκᾶς, Γιῶργος Κατσίμπαλης, Γεώργιος Βαλέτας, Ἄλκης Ἀγγέλου, Ρένος Ἀποστολίδης, Στέφανος Δέλτας, Κωνσταντῖνος Τσάτσος, Μιχαήλ Στασινόπουλος, Γεώργιος Χατζιδάκις, Σπυρίδων Λάμπρος, Διονύσιος Ζακυθηνός, Γεώργιος Ζώρας, Στίλπων Κυριακίδης, Ἰωάννης Θεοδωρακόπουλος, Στυλιανὸς Σεφεριάδης, Κωνσταντῖνος Καραθεοδωρῆς, Εὐάγγελος Παπανοῦτσος, Νικόλαος Λοῦρος.
Σήμερα ὁ ΣΩΒ ἀριθμεῖ 86 μέλη, κυρίως πανεπιστημιακοὺς δασκάλους, φιλολόγους, νομικούς, ἰατρούς, μηχανικούς, διπλωμάτες κ.ἄ.
Σύμφωνα μὲ τὸ Καταστατικό του, κύριος σκοπὸς τοῦ ΣΩΒ εἶναι ἡ διάδοση ὠφελίμων γνώσεων, ποὺ ἐπιδιώχθηκε μὲ δραστηριότητες σὲ δύο κυρίως τομεῖς: στὶς ἐκδόσεις βιβλίων καὶ στὴν ἐκπαίδευση.
Μιὰ ἀδιάλειπτη ἐκδοτικὴ παραγωγὴ βιβλίων ὑψηλῆς καὶ ποικίλης θεματολογίας (βιβλία φιλολογικά, ἱστορικά, γεωγραφικά, κοινωνικά, βιογραφικά, γεωπονικά, ἠθικοδιδακτικά, Φυσικῆς Ἱστορίας, Οἰκονομίας, Ὑγιεινῆς), συνέβαλε τὰ μέγιστα στὴν παιδεία τῶν Ἑλλήνων ἐντὸς καὶ ἐκτὸς ἑλληνικῶν συνόρων.
Σχετικὰ μὲ τὴ γεωγραφικὴ διασπορὰ τῶν βιβλίων, μαρτυρεῖται ὅτι ἐντὸς τοῦ 1900 ἡ διάθεση τῶν ἐκδόσεων τοῦ Συλλόγου ἐξετάθη σὲ 375 πόλεις, κωμοπόλεις καὶ χωριὰ τοῦ ἑλληνικοῦ κράτους, καὶ σὲ 139 τόπους στὸ ἐξωτερικό: Τουρκία 25, Κρήτη 5, Κύπρο 8, Σάμο 19, Ρουμανία 21, Βουλγαρία 7, Ρωσία 16, Αἴγυπτο 6, Ἰνδία 20, Εὐρώπη καὶ Ἀμερικὴ 10. Στὸν Ἀπολογισμὸ τοῦ 1900 ὁ Βικέλας ἐπισημαίνει ὅτι ἡ κυκλοφορία αὐτή, μοναδικὴ στὰ ἐκδοτικὰ χρονικά, δικαιώνει τὴν ἵδρυση τοῦ Συλλόγου καὶ δίνει τὸ μέτρο τῆς ἀπηχήσεως ποὺ εἶχε ἀμέσως τὸ ἔργο του. Σημειώνει ὅτι μέχρι τὸ τέλος τοῦ 1900 εἶχαν ἐγγραφεῖ γιὰ τὴν πρώτη δωδεκάδα τῶν ἐκδόσεων τοῦ Συλλόγου καὶ γιὰ ἀριθμὸ 6.500 ἀντιτύπων ἀπὸ κάθε βιβλίο 5.580 συνδρομητές, οἱ ὁποῖοι ἀνήκουν σὲ ὅλες τὶς κοινωνικὲς τάξεις: καταγράφονται ἐκπαιδευτικοί, καὶ μαθητές, στρατιωτικοί, δημόσιοι λειτουργοί, ἰατροί, δικηγόροι, ἱερωμένοι, ἔμποροι, ἐπαγγελματίες, ἐργάτες. Ἂς σημειωθεῖ ἐπίσης ἡ ἐγγραφὴ συνδρομητῶν γιὰ τὶς ἐκδόσεις τοῦ Συλλόγου ἀπὸ ἀσιατικὲς χῶρες (Μαδαγασκάρη, Μοζαμβίκη, Χὸγκ Κὸγκ) καὶ ἀπὸ τὶς Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Ἀμερικῆς. Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι ὣς τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1910 εἶχαν κυκλοφορηθεῖ 800.000 ἀντίτυπα ἐκδόσεων τοῦ ΣΩΒ, ἐνῶ στὰ τέλη τοῦ 1911 ὁ ἀριθμὸς εἶχε ἀνέλθει στὸ 1.000.000 ἀντίτυπα.
Ἡ ἐκπαιδευτικὴ δραστηριότητα τοῦ ΣΩΒ, πέρα ἀπὸ τὸν παιδευτικὸ χαρακτήρα τῶν ἔκδόσεών του ἐπεκτάθηκε στὸ πεδίο τῶν σχολικῶν βιβλίων, καὶ τῶν ἐποπτικῶν μέσων διδασκαλίας στὴν ὀργάνωση Σχολικῶν Βιβλιοθηκῶν, Ἐκπαιδευτικοῦ Μουσείου, Παιδαγωγικῆς Βιβλιοθήκης, καθὼς καὶ τοῦ πρώτου Πανελληνίου Ἐκπαιδευτικοῦ Συνεδρίου, στὰ 1904.
Ὡστόσο, ἀδιαμφισβήτητη κορωνίδα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου τοῦ Συλλόγου ὑπῆρξε ἡ ἵδρυση καὶ λειτουργία, τὸ 1909, τῆς Σεβαστοπουλείου Ἐργατικῆς Σχολῆς, μὲ σκοπὸ τὴν ἐπαγγελματικὴ κατάρτιση παιδιῶν ποὺ δὲν συνέχιζαν τὶς σπουδές τους στὴν Μέση Ἐκπαίδευση, γιὰ τὰ ὁποῖα δὲν ὑπῆρχε κρατικὴ μέριμνα.
Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ τὴν ἐκδοτικὴ καὶ ἀμιγῶς ἐκπαιδευτικὴ δραστηριότητα, ὁ ΣΩΒ ἔχει ἐπιδείξει πολύπλευρο κοινωνικὸ ἔργο, σχετιζόμενο μὲ τοὺς φιλεκπαιδευτικοὺς στόχους του: ὀργάνωσε σειρὲς δημόσιων μαθημάτων γενικοῦ ἐνδιαφέροντος καὶ ὁμιλιῶν εἰδικὰ γιὰ γυναῖκες καὶ ἵδρυσε τὸ Κέντρον Γυναικείας Μορφώσεως.
Τέλος, γιὰ τὴν ἐκπαίδευση ἀτόμων μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες καὶ στὸ πλαίσιο τῆς σωματικῆς ἄσκησης τῶν νέων ὁ ΣΩΒ ἵδρυσε τὸν Οἶκο Τυφλῶν καὶ τὴ Σχολὴ Σκοπευτικῆς ἀντιστοίχως.
Στὶς μέρες μας ὁ ΣΩΒ συνεχίζει τὴν ἐκδοτικὴ δραστηριότητά του ἐνῶ ἔχει ἐπεκτείνει τὶς δραστηριότητές του στὴ σύγκληση ἐπιστημονικῶν συνεδρίων, στὴν ἐνίσχυση τῶν ἑλληνικῶν σπουδῶν στὸ ἐξωτερικὸ, τὴ χορήγηση ὑποτροφιῶν καὶ τὴ συνεργασία μὲ τὸ ΕΚΕΦΕ Δημόκριτος.
- Τὸ Ἑλληνικὸ Ἐκπαιδευτικὸ Συνέδριο τοῦ 1904 ὑπῆρξε ἕνα πρῶτο, ἐθνικῆς σημασίας καὶ διεθνοῦς ἐμβέλειας, ἐγχείρημα τοῦ ΣΩΒ.
- Τὸ 2019 ὀργανώθηκε ἡμερίδα γιὰ τὰ 120 χρόνια τοῦ ΣΩΒ.
- Τὸ 2021 ὁ ΣΩΒ χορήγησε ὑποτροφία γιὰ μεταπτυχιακὲς σπουδὲς (Master), στὸν τομέα τῆς Βυζαντινῆς ἢ/καὶ Μεταβυζαντινῆς Φιλολογίας, σὲ κράτος μέλος τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης ἢ στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο, κατὰ τὸ ἀκαδημαϊκὸ ἔτος 2022-2023, στὴ μνήμη τοῦ ἀειμνήστου Προέδρου τοῦ Ὁμότ. Καθηγητῆ Βυζαντινῆς Φιλολογίας Κωνσταντίνου Ἀ. Μανάφη.
- Ἀπὸ τὸ 2008 ὣς τὸ 2016 καὶ στὴ μνήμη τοῦ Δημητρίου Βικέλα γιὰ τὴ συμπλήρωση 100 ἐτῶν ἀπὸ τὸν θάνατό του, ὁ ΣΩΒ ἐνίσχυσε οἰκονομικὰ τὴ διδασκαλία τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας στὸ Πανεπιστήμιο Tartu τῆς Ἐσθονίας, χρηματοδοτώντας τὴ μισθοδοσία εἰδικοῦ φιλολόγου.
Ὁ Σύλλογος πρὸς Διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων συνεργάζεται μὲ τὸ Ἐθνικὸ Κέντρο Ἔρευνας καὶ Φυσικῶν Ἐπιστημῶν «Δημόκριτος» καὶ μὲ τὴν ἑταιρεία ἀποδελτίωσης INNEWS στὸ Εὐρωπαϊκὸ Πρόγραμμα «Ψηφιακὴ Πλατφόρμα» μὲ σκοπὸ τὴν ψηφιοποιημένη ἐπανέκδοση (μετατροπὴ τοῦ ἀρ¬χείου σὲ πολυτονικὸ κείμενο μὲ μορφοποίηση unicode plain text καὶ αὐτόματη ἀναγνώριση τοῦ ἀποτελέσματος) «ἱστορικῶν» βιβλίων ποὺ ἔχει κατὰ καιροὺς ἐκδώσει ὁ ΣΩΒ. Τὸ ἔργο (δαπάνης 400 χιλ. περίπου εὐρὼ) χρηματοδοτεῖται ἀπὸ τὴν Ε.Ε. καὶ ἔχει ἐγκριθεῖ ἀπὸ τὴν Περιφέρεια Ἀττικῆς. Θὰ ψηφιοποιηθοῦν 100 περίπου βιβλία ἀπὸ τὶς παλαιότερες ἐκδόσεις τοῦ ΣΩΒ καθὼς καὶ ὅλα τὰ Πρακτικὰ τῶν Συνεδριάσεων τοῦ Δ.Σ.
Ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν ἐτίμησε δύο φορὲς τὸν ΣΩΒ γιὰ τὴν προσφορά του στὰ γράμματα καὶ τὸν πολιτισμό: τὸ 1939 μὲ τὸ ἀργυρὸ μετάλλιο γιὰ τὰ 40 χρόνια του, καὶ τὸ 1999 μὲ τὸ χρυσὸ μετάλλιο γιὰ τὰ ἑκατὸ χρόνια του. Τὰ γραφεῖα τοῦ ΣΩΒ, τὸ Ἱστορικὸ Ἀρχεῖο καὶ ἡ Βιβλιοθήκη του στεγάζονται σὲ χώρους τοῦ κτηριακοῦ συγκροτήματος τῆς Σεβαστοπουλείου Ἐργατικῆς ἐπὶ τῶν ὁδῶν Π. Κυριακοῦ καὶ Κοτυαίου 2 στοὺς Ἀμπελοκήπους. Οἱ ἐκδόσεις τοῦ ΣΩΒ, ὅπως καταγράφονται στὸν σχετικὸ Τιμοκατάλογο, διατίθενται στὰ γραφεῖα του καὶ σὲ βιβλιοπωλεῖα.